コンテンツにスキップ

ラテン語の文法

出典: フリー百科事典『ウィキペディア(Wikipedia)』

本項ではラテン語の文法 (: grammatica) について述べる。

概要

[編集]

74 "a girl"  "the girl"  "puella" 使 SOV使 (Right-branching) pro

語順

[編集]





"Omnia vincit amor, et nos cedamus amori!": "Omnia", "amor", "amori"

"Marcus"

Marcus ferit Corneliam.  :

Marcus Corneliam ferit.  :

Cornelia dedit Marco donum.  :

Cornelia Marco donum dedit.  :



Sermo vester semper in gratia sale (a vobis) conditus sit. 使[1]

Ea ecclēsiae cum solīs suīs amicīs sola sua themata loquītur. 


  • qui mendacia loquītur peribit. (主・対・動・動)訳:「偽りをいう者は滅びる。」(英語ではshallで表現)
  • Vos quomodo vos unicuique respondere oporteat sciatis (主・接続詞・対・動・動・動)訳:「そうすれば、ひとりびとりに対してどう答えるべきか、わかるであろう。」[2]

動詞

[編集]

活用の詳細は、活用の節を参照。


4

1-āre2-ēre3-ere4-īre

時制(: tempus

[編集]

: praesens


Servus vīnum ad villam portat.



: imperfectum


Servus vīnum ad villam portābat.



: futurum simplex


Servus vīnum ad villam portābit.



: perfectum


Servus vīnum ad villam portāvit.



: plusquamperfectum


Servus vīnum ad villam portāverat.



: futurum exactum


Servus vīnum ad villam portāverit.


法(: modus

[編集]

: indicativus


Servus vīnum ad villam portat.



: coniunctivus


Servus vīnum ad villam portet.




Sperābāmus ut servus vinum ad villam portāret.



: imperativus


"Portā vīnum ad villam!"


態(: genus

[編集]

: activum


Servus vīnum ad villam portat.



: passivum


Vīnum ad villam ā servō portātur.


動詞の4基本形

[編集]

4

(一)

(二)

(三)

(四)

amō4

(一)amō 

(二)amāre 

(三)amāvī 

(四)amātum amātus 



32[3]  amo amo, -are, -avi, -atum 

2amare[4] : amare: aimer: amar[5]





活用 (: coniugatio)

[編集]

活用の概要

[編集]



2





532



ā

ē

ī




ii

e







-v(u)-

-s-




 mordeō/momordī

legō/lēgī

faciō/fēcī












 -se/-re

 -ī/-rī



  -(ē)ns/-(e)ntis

  -tūrus/-tūra/-tūrum

  -tus/-ta/-tum



-ndus/-nda/-nda



-tum-tū-tuī()



-ndus, -ndī, -ndō









+esse 
態 (vox) 能動態 (activa) 受動態 (passiva)
単数 複数 単数 複数
完了以外 一人称 –ō, –m –mus –or, –r –mur
二人称 –s –tis –ris –minī
三人称 –t –nt –tur –ntur
態 (vox) 能動態 (activa)
単数 複数
完了 一人称 –ī –imus
二人称 –istī –istis
三人称 –it –ērunt / -ēre



  3 ︿200191995ISBN 978-4-560-05843-5 

第一活用

[編集]

-areamo, amavi, amatum, amare使

不定詞 (infinitivus) ・分詞 (participium)

[編集]
態\時制 現在 (praesens) 完了 (perfectum) 未完了 過去完了 未来 (futurum) 前未来
能動態 (activa) 不定詞 -āre (amāre) -āvisse / -āsse (amāvisse / amāsse) - - -ātum esse (amātum esse) -
受動態 (passiva) 不定詞 -āri (amari) -ātum esse (amatum esse) - - -ātum iri (amātum iri) -
能動態 (activa) 分詞 -ans (amans) - - - -antūrus (amantūrus) -
受動態 (passiva) 分詞 - -antus (amantus) - - -andus (amandus) -





-atum (amatum)-atam (amatam)

-anturus (amanturus)-antura (amantura)-antus (amantus)-a (amanta)-andus (amandus)-anda (amanda)





-anturus (amanturus)-anturum (amanturum)-antus (amantus)-antum (amantum)-andus (amandus)-andum (amandum)

現在 (praesens) ・完了 (perfectum)

[編集]
態 (vox) 能動態 (activa)
時制 (tempus) 現在 (praesens) 完了 (perfectum)
叙法 (modus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus)
1人称単数 (ego) (amo) -em (amem) - -āvī (amāvī) -averim (amaverim) -
2人称単数 (tu) -as (amās) -es (ames) -a (ama) -avisti (amavisti) -averis (amaveris) -
3人称単数 (is/ea/id) -at (amat) -et (amet) - -avit (amāvit) -averit (amavit) -
1人称複数 (nos) -amus (amāmus) -emus (amemus) - -avimus (amavimus) -averimus (amaverimus) -
2人称複数 (vos) -atis (amātis) -etis (ametis) -ate (amāte) -avistis (amāvistis) -averitis (amāveritis) -
3人称複数 (ii (ei)/eae/ea) -ant (amant) -ent (ament) - -averunt (amāverunt) -averint (amāverint) -
態 (vox) 受動態 (passiva)
時制 (tempus) 現在 (praesens) 完了 (perfectum)
叙法 (modus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus)
1人称単数 (ego) -or (amor) -er (amer) - -ātus sum (amātus sum) -ātus sim (amātus sim) -
2人称単数 (tu) -āris (amaris) -eris (ameris) -āre (amare) -ātus es (amātus es) -ātus sis (amātus sis) -
3人称単数 (is/ea/id) -ātur (amātur) -etur (ametur) - -ātus est (amātus est) -atus sit (amatus sit) -
1人称複数 (nos) -āmur (amāmur) -emur (amemur) - -āti sumus (amāti sumus) -āti simus (amāti simus) -
2人称複数 (vos) -āmini (amāmini) -emini (amemini) -āmini (amāmini) -āti estis (amāti estis) -āti sitis (amāti sitis) -
3人称複数 (ii (ei)/eae/ea) -antur (amantur) -entur (amentur) - -ati sunt (amāti sunt) -ati sint (amati sint) -

-atus (amatus)-ata (amata)-ati (amati)-atae (amatae)-atus (amatus)-atum (amatum)-ati (amati)-ata (amata)

未完了 (imperfectum) ・過去完了 (plusquamperfectum)

[編集]


態 (vox) 能動態 (activa)
時制 (tempus) 未完了 (imperfectum) 過去完了 (plusquamperfectum)
叙法 (modus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus)
1人称単数 (ego) -abam (amabam) -arem (amarem) - -averam (amaveram) -avissem (amavissem) -
2人称単数 (tu) -abas (amabas) -ares (amares) - -averas (amaveras) -avisses (amavisses) -
3人称単数 (is/ea/id) -abat (amabat) -aret (amaret) - -averat (amaverat) -avisset (amavisset) -
1人称複数 (nos) -abamus (amabamus) -aremus (amaremus) - -averamus (amaveramus) -avissemus (amavissemus) -
2人称複数 (vos) -abatis (amabatis) -aretis (amaretis) - -averatis (amaveratis) -avissetis (amavissetis) -
3人称複数 (ii(ei)/eae/ea) -abant (amabant) -arent (amarent) - -averant (amaverant) -avissent (amavissent) -
態 (vox) 受動態 (passiva)
時制 (tempus) 未完了 (imperfectum) 過去完了 (plusquamperfectum)
叙法 (modus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus)
1人称単数 (ego) -abar (amabar) -arer (amarer) - -atus eram (amatus eram) -atus essem (amatus essem) -
2人称単数 (tu) -abaris (amabaris) -areris (amareris) - -atus eras (amatus eras) -atus esses (amatus esses) -
3人称単数 (is/ea/id) -abatur (amabatur) -aretur (amaretur) - -atus erat (amatus erat) -atus esset (amatus esset) -
1人称複数 (nos) -abamur (amabamur) -aremur (amaremur) - -ati eramus (amati eramus) -ati essemus (amati essemus) -
2人称複数 (vos) -abamini (amabamini) -aremini (amaremini) - -ati eratis (amati eratis) -ati essetis (amati essetis) -
3人称複数 (ii (ei)/eae/ea) -abantur (amabantur) -arentur (amarentur) - -ati erant (amati erant) -ati essent (amati essent) -

-atus (amatus)-ata (amata)-ati (amati)-atae (amatae)-atus (amatus)-atum (amatum)-ati (amati)-ata (amata)

未来 (futurum) ・前未来 (futurum praeteritum)

[編集]


態 (vox) 能動態 (activa)
時制 (tempus) 未来 (futurum) 前未来 (futurum praeteritum)
叙法 (modus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus)
1人称単数 (ego) -abo (amabo) - - -avero (amavero) - -
2人称単数 (tu) -abis (amabis) - -ato (amato) -averis (amaveris) - -
3人称単数 (is/ea/id) -abit (amabit) - -ato (amato) -averit (amaverit) - -
1人称複数 (nos) -abimus (amabimus) - - -averimus (amaverimus) - -
2人称複数 (vos) -abitis (amabitis) - -atote (amatote) -averitis (amaveritis) - -
3人称複数 (ii (ei)/eae/ea) -abunt (amabunt) - -anto (amanto) -averint (amaverint) - -
態 (vox) 受動態 (passiva)
時制 (tempus) 未来 (futurum) 前未来 (futurum praeteritum)
叙法 (modus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus) 直説法 (indicativus) 接続法 (subiunctivus) 命令法 (imperativus)
1人称単数 (ego) -abor (amabor) - - -atus ero (amatus ero) - -
2人称単数 (tu) -aberis (amaberis) - -ator (amator) -atus eris (amatus eris) - -
3人称単数 (is/ea/id) -abitur (amabitur) - -ator (amator) -atus erit (amatus erit) - -
1人称複数 (nos) -abimur (amabimur) - - -ati erimus (amati erimus) - -
2人称複数 (vos) -abimini (amabimini) - - -ati eritis' (amati eritis) - -
3人称複数 (ii (ei)/eae/ea) -abuntur (amabuntur) - -antor (amantor) -ati erunt (amati erunt) - -

-atus (amatus)-ata (amata)-ati (amati)-atae (amatae)-atus (amatus)-atum (amatum)-ati (amati)-ata (amata)





限定詞と人称代名詞

[編集]

(the, a, an)is, ea, idthis, that使

Persuāsīt populō ut eā pecūniā classis aedificārētur (Nepos)

eā pecūniāby that moneyeā使




hic, haec, hocthisille, illa, illudthatiste, ista, istud"that one of yours")is, ea, id




this, that...

Hic homō sānus nōn est (Plautus)



Hic, putō, sānus erat (Martial)






12egō, nōs1tū, vōs23is, ea, idhe, she, it3









比較の表現

[編集]

123


3

quamthan










Cornēlia est fortis puella

Cornēlia est fortior puella quam Flāviaquam使CornēliaFlāvia

Cornēlia est fortior FlāviāFlāviā

Cornēlia est fortior puellārum(

Cornēlia est fortior puella

Cornēlia est fortissima puella omnium/inter omnēs/ex omnibusomniuminter omnēsex omnibus



比較表現:規則変化
原級 比較級 最上級
exter, -a, -um exterior, -ius extrēmus, -a, -um
longus, -a, um longior, -ius longissimus, -a, -um
brevis, -e brevior, -ius brevissimus, -a, -um
pulcher, -chra, -chrum pulchrior, -ius pulcherrimus, -a, -um
superus, -a, -um superior, -ius suprēmus, -a, -um
比較表現:不規則変化
原級 比較級 最上級
bonus, -a, -um melior, -ius optimus, -a, -um
magnus, -a, -um māior, -ius maximus, -a, -um
malus, -a, -um pēior, -ius pessimus, -a, -um
multus, -a, -um plūs; pl. plūres, plūra plūrimus, -a, -um
parvus, -a, -um minor, -us minimus, -a, -um




名詞

[編集]

文法上の性

[編集]

3

ipse rēx 

ipsa puella 

ipsum bellum 

ipse, ipsa, ipsum

沿

(masculine nouns)dominuspuerdeushortusexercitusmōs2-us, -er

(feminine nouns)puellamulierdeaarborurbshūmānitāsnātiōpuella-a1poēta3-tās-tiō

(neuter nouns)nōmencorpusbellumvenēnumscortum

-mpuellam, puerum, rēgem-spuellās, puerōs, rēgēs

(1)-abellacorpora(2)



格の語尾と表示順序

[編集]

2(caseKasuscasus) 7Wheelock

BrGildersleeve and Lodge(1895GL)2GLWheelock195620117WhGLWh Wheelock2GLBr
格の名称 単数 意味 複数 意味 用法 Wh GL Br
主格(Nominative) rēx (一人の)王が rēgēs 王たちが 主語(~が) 1 1 1
属格(Genitive) rēgis 王の rēgum 王たちの 所有(~の) 2 2 4
与格(Dative) rēgī 王に rēgibus 王たちに 間接目的語(~に) 3 3 5
対格(Accusative) rēgem 王を rēgēs 王たちを 直接目的語(~を) 4 4 3
奪格(Ablative) rēge 王とともに rēgibus 王たちとともに 手段・由来など 5 6 6
呼格(Vocative) rēx 王よ! rēgēs 王たちよ! 呼びかけ 6 5 2

67(locative)domusRōmaedomī

-ēs-ibusrēgēs dūcunt-ēs



格変化

[編集]

7 (declension) puelladominusbellumcorpus
少女
(単数)
(複数) 主人
(単数)
(複数) 戦争
(単数)
(複数)
(単数)
(複数) Wh GL Br
主格 puella puellae dominus dominī bellum bella corpus corpora 1 1 1
属格 puellae puellārum dominī dominōrum bellī bellōrum corporis corporum 2 2 4
与格 puellae puellīs dominō dominīs bellō bellīs corporī corporibus 3 3 5
対格 puellam puellās dominum dominōs bellum bella corpus corpora 4 4 3
奪格 puellā puellīs dominō dominīs bellō bellīs corpore corporibus 5 6 6
呼格 puella puellae domine dominī bellum bella corpus corpora 6 5 2

4puella1dominusbellum2corpusrex33 4manus5diēs2 -īus-ī

3-e-īingentī clāmōreingentīclāmōre2-īus-īsōlustōtustōtīus orbistōtīusorbis




格の用法

[編集]
※この項では抜粋のみを簡略に示す。


主格

[編集]

主格は能動態・受動態の文の主語を表す。コピュラ動詞(英語のbe動詞に相当、「AはBである」)の述語(「B」)も主格で表す。

respondit rēx王は返答した」(能動態の主語)
occīsus est rēx王は殺された」(受動態の主語)
rēx erat Aenēās nōbīs 「私たちの王はアエネアスだった」(主語)
rēx erat Aenēās nōbīs 「私たちの王はアエネアスだった」(コピュラ動詞の述語)
rēx factus est 「彼は王に選ばれた」「彼は王になった」(コピュラ動詞の述語)


属格

[編集]

属格は所有を表す。

rēgis fīlia 「王の娘」


与格

[編集]

与格は他動詞の間接目的語、「~へ」「~のために」(英to, for)などを表す。

rēgī nūntiātum est 「それは王に知らされた」
pāruit rēgī 「彼は王に従順だった」「彼は王に従った」
pecūniam rēgī crēdidit 「彼は金銭を王に委ねた」


対格

[編集]



rēgem petiērunt 



Rōmam profectus est 



senātus ad rēgem lēgātōs mīsit 使

cōnsul in urbem rediit 



rēgnāvit annōs quīnque 5

quīnque pedēs longus 5



奪格

[編集]



rēgibus exāctīs 

gladiō sē transfīgit 



ūnus ē rēgibus 

cum rēgibus 

ā rēgibus 

prō rēge 



eō tempore 

hōc locō 

paucīs diēbus 



Rōmā profectus est 

locō ille mōtus est 



呼格

[編集]

呼格は人への呼びかけを表す。

iubēsne mē, rēx, foedus ferīre? 「王よ、貴方は和平を結ぶよう私に命じますか?」


地格

[編集]

地格は稀にしか使用されない格で、町や小さな島の固有名詞、その他の僅かな単語で使用されるのみである。意味は場所を表す。例:domus「家」。

cōnsul alter Rōmae mānsit 「二人のコンスルのうちの一人はローマに留まった」
multōs annōs nostrae domī vīxit 「彼は長年、私たちの家に住んだ」



形容詞・代名詞の格の一致

[編集]

rēxbonus

ō bone rēx 


hicamorhaecpatria

hic amor, haec patria est 






前置詞

[編集]

exinintoin/on/insidesub

in urbem

in urbe






ex urbe

ab urbe

cum Caesare






extrā urbem

ad urbem

per urbem

circum urbem




使







ラテン語の前置詞リスト
前置詞 支配する格 説明  (< >内は英語の対応語)
ā, ab, abs +奪格(abl) ~から(由来・奪取・場所・時間)(abは母音、または、hの前。absはc,t,kと合成するとき。āは子音の前) <英:from; down from; at, in, on, (of time) after, since (source of action or event) by, of>
absque +奪格(abl) ~無しに <英:without (古風。通常はsine, praeter)>
ad +対格(acc) ~の方へ/~に(方向・時) <英:towards, to, at>
adversus, adversum +対格(acc) ~に向かって(方向)<英:towards, against (副詞から)>
ante +対格(acc) ~の前に(場所・時)<英:before (also an adverb)>
apud +対格(acc) ~のもとで(場所)<英:at, by, near, among; chez; before, in the presence of, in the writings of, in view of>
causā +属格(gen) ~のために(理由・原因)<英:for the sake of (通常、名詞に後置する。causaの奪格形から)>
circum +対格(acc) ~のまわりで(場所)<英:about, around, near>
circā +対格(acc) ~の周りで、~について <英:around, near, about; regarding, concerning>
circiter +対格(acc) ~の近くで(場所・時間)<英:near, close, round about>
cis +対格(acc) ~の近くで <英:on, to this, the near side of, short of; before>
citrā +対格(acc) ~のこちら側に/~の内側に(場所)<英:on this side of (副詞から)>
clam +対格(acc) &
+奪格(abl)
~を知らずに <英:without the knowledge of, unknown to (副詞から)。対格の用法は稀。変化形にclanculumがある>
contrā +対格(acc) ~に向かって/~に反して(場所・対立)<英:against, opposite to, contrary to, otherwise, in return to, back>
cōram +奪格(abl) ~と向き合って <英:in person, face to face; publicly, openly>
cum +奪格(abl) ~と一緒に <英:with>
+奪格(abl) ~から/~について(場所・時の始点・手段・題材)<英:from, concerning, about;
from, away from, down from, out of>
ergā +対格(acc) ~の方に(方向)<英:(literally, of locality, ante-Classical and post-classical only, rare) over against, opposite to;
(in post-Augustean authors, especially in Tacitus, in general of every kind of mental relation to a person or thing) to, towards, in respect to, with regard to, concerning, about;
(Medieval Latin) from;
(Medieval Latin) applying to, addressing (oneself) to>
ex, ē +奪格(abl) ~から外へ <英:out of, from>
extrā +対格(acc) ~の外側に/~を除いて(方向・除外)<英:outside of, beyond>
fīne, fīnī +属格(gen) ~にまで <英:up to (fīnisの奪格形)>
grātiā +属格(gen) ~のために(利益)<英:for the sake of>
in +対格(acc) ~の中へ(方向)<英:into, to; about; according to; against>
+与格(dat) ~の中で(場所)<英:within, while in (時間)>
+奪格(abl) ~で(場所)<英:in, at, on, from (空間)>
īnfrā +対格(acc) ~の下に(方向・場所)<英:below>
inter +対格(acc) ~の間に <英:between, among; during, while>
intrā +対格(acc) ~の内側に <英:within, inside; during; in less than>
iūxtā +対格(acc) ~に近接して <英:nearly; near, close to, just as>
ob +対格(acc) ~のために(理由)<英:in the direction of, to, towards; on account of, according to, because of, due to, for (the purpose of); against; facing>
palam +奪格(abl) 隠すことなく <英:without concealment, openly, publicly, undisguisedly, plainly, unambiguously>
penes +対格(acc) ~の支配下に <英:Under one's government or command; In one's disposal or custody; At, with, about, concerning>
per +対格(acc) ~を通って/~を通して(場所・仲介)<英:through, by means of; during>
pōne +対格(acc) ~の後ろに <英:behind; in the rear of>
post +対格(acc) ~の後に(場所・時)<英:behind (of space); afterwards, after (of time) >
prae +奪格(abl) ~の前で <英:before, in front of, because of>
praeter +対格(acc) ~を除いて(除外)<英:besides, except; beyond; more than>
prō +奪格(abl) ~のために(利益)、~の前に <英:for, on behalf of; before; in front, instead of; about; according to; as, like; as befitting>
procul +奪格(abl) ~の遠くに <英:far, at a distance>
prope +対格(acc) ~の近くに(場所)<英:near, nearby, (figuratively) towards, about (in time)>
propter +対格(acc) ~のために(理由)<英:near, close to, hard by; because of, on account of, for; (rare) through, by means of>
secundum +対格(acc) ~に沿って(準拠)<英:next, along, according to>
simul +奪格(abl) ~と一緒に <英:with>
sine +奪格(abl) ~無しに <英:without>
sub +対格(acc) ~の下ヘ <英:under, up to, up under, close to (of a motion); until, before, up to, about>
+奪格(abl) ~の下に <英:under, beneath; behind; at the feet of; within, during; about, around (time)>
subter +対格(acc) ~のすぐ下に <英:directly below an area that is under another; underneath, (figuratively) below inferior>
+奪格(abl) ~の下に <英:underneath, (figuratively) below inferior>
super +対格(acc) ~の上に(場所)<英:(of place) above, on the top of, upon beyond; (of measure) above, beyond, over, in addition to>
+奪格(abl) ~に関して <英:concerning, regarding, about>
suprā +対格(acc) ~の上に/~の前に(方向・場所)(of place) <英:above, on the top, on the upper side; (of time) before, previously, formerly; (of number or measure) more, beyond, over (注:時間を表すときは、以前に言われたり書かれたりした物事を表す)>
tenus +属格(gen) &
+奪格(abl)
(属格・奪格)~に至るまで <英:right up to, as far as, just as far as>;
(奪格で過程を表し)~に至る過程で <英:up to (a given stage of)>;
(属格・奪格で制限を表す) ~の限度まで、~の限度内で <英:to the maximum extent of, within>;
(教会ラテン語で) 長く<英:lengthwise, along>
trāns +対格(acc) ~を通って/~を超えて(通過)<英:across, beyond>
versus,
versum
+対格(acc) ~の方へ(方向)<英:towards (副詞的)>
ultrā +対格(acc) を超えて <英:beyond>





接続詞

[編集]



etautneque"sed, autem, vērum, vērō, at, atquī""nam, namque, enim, etenim"igitursīnisiac sīquamquampostquamutnēquia

"et, -que, atque, ac""et...et, et...-que (atque), -que...et, -que... -que""etiam, quoque, neque nōn (necnōn), quīn etiam, itidem (item)""cum...tum, tum...tum""quā...quā""aut...aut, vel...vel (-ve)""sīve (seu)...sīve""nec (neque)...nec (neque), neque...nec, nec...neque""tamen, attamen, sed tamen, vērum tamen"nihilōminuscēterum"quāpropter, quārē, quamobrem, quōcircā, unde, ergō, igitur, itaque, ideō, idcircō, proinde"




副詞

[編集]



-ē, -er, -ter, -tus, -ō, -umclārus, -a, -umclārē3-(i)tercelerceleriter

-iusclāriorclārius

-ēclārissimusclārissimē





数詞

[編集]

cardinal numerals123

ūnus, ūna, ūnum (1)

duo, duae, duo (2)

trēs, trēs, tria (3)




ūnus1)12-īus-īduo2trēs, tria33tr-




quattuor4decem10

quattuor (4)

quīnque (5)

sex (6)

septem (7)

octō (8)

novem (9)

decem (10)




1020,30,40...

vīgintī (20)

trīgintā (30)

quadrāgintā (40)

quīnquāgintā (50)

sexāgintā (60)

septuāgintā (70)

octōgintā (80)

nōnāgintā (90)




11171-decim1011ūndecim, duodecim, tredecim, quattuordecim, quīndecim, sēdecim, septendecim

18192021duodēvīgintī18ūndēvīgintī19202201

2127120et121vīgintī ūnus  ūnus et vīgintī12022vīgintī duo  duo et vīgintī22028291028duodētrīgintā30229ūndētrīgintā301209899100*duodēcentum*ūndēcentum*90198nōnāgintā octō99nōnāgintā novem




1123

vīgintī merulās vīdī20

vīgintī duās merulās vīdī2212duāsmerulās10vīgintī




100100

centum (100)

ducentī, -ae, -a (200)

trecentī, -ae, -a (300)

quadringentī, -ae, -a (400)

quīngentī, -ae, -a (500)

sēscentī, -ae, -a (600)

septingentī, -ae, -a (700)

octingentī, -ae, -a (800)

nōngentī, -ae, -a (900)




1000mille2000duo mīliamīlia

mīlle leōnēs vīdī1000leōnēsmille

tria mīlia leōnum vīdī3000mīlialeōnum3000




ordinal numerals, 123...12

trīcēsimus, -a, -um3030 trīgintā (30)

sēscentēsimus, -a, -um nōnus, -a, -um609sēscentī novem (609)

1prīmus, -a, -um2secundus, -a, -um<follow>sequi












'
wikibooks:ja:

格変化 (declinatio)

[編集]

名詞の格変化 (declinatio)

[編集]

 (numerus)  (casus) declinatio (singularis)  (pluralis)  (nominativus) vocativus)  (genitivus)  (dativus) accusativus)  (ablativus)  (locativus) 2*5=10



masculinumfemininumneutrum

A型格変化

[編集]

A-ae-arumAa-DeklinationA-a, -ae
-a, -ae
[編集]

第一のパターンは、単数主格で-a、単数属格で-aeとなるものである。以下は、「女性」を意味する「femina, feminae」の格変化である。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -a (femina) -ae (feminae)
属格 (genitivus) -ae (feminae) -ārum (feminarum)
与格 (dativus) -ae (feminae) -īs (feminis)
対格 (accusativus) -am (feminam) -ās (feminas)
奪格 (ablativus) (femina) -īs (feminis)

呼格は、主格と同形である。地格は、与格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
agricola, agricolae 農夫
athleta, athletae 競技者
auriga, aurigae 馭者
Belgae, Belgarum (pl.) ベルガエ人
conviva, convivae
incola, incolae 住人
nauta, nautae 水夫
Persae, Persarum (pl.) ペルシア人
poeta, poetae 詩人
このパターンの格変化をする女性名詞
Aeolia, Aeoliae アエオリア島(シチリア島付近にあったといわれる島)
Aetna, Aetnae エトナ火山(シチリア島の火山)
ala, alae 翼、脇の下、腕
amentia, amentiae 狂気
amica, amicae 女友達、恋人(女)
amicitia, amicitiae 友情、修好同盟
ancora, ancorae
anima, animae 空気(元素として考えられていた)、息、呼吸、魂、生命
aqua, aquae
aquila, aquilae
arrogantia, arrogantiae 高慢
Athenae, Athenarum (pl.) アテーナイ(アッティカの中心都市)
Attica, Atticae アッティカ
audacia, audaciae 大胆
aura, aurae 空気、大気
avaritia, avaritiae 貪欲、けち
bacca, baccae
Britannia, Britanniae ブリタニア
casa, casae 小屋
capra, caprae 牝山羊
caterva, catervae 群、団
causa, causae 原因、理由
cena, cenae 食事(inter cenam(食事中に)、ad cenam invitare(食事に招く))
clementia, clementiae 穏やかなこと、慈悲深いこと
columba, columbae
columna, columnae
concordia, concordiae 共感、一致
conscientia, conscientiae 共に与り知ること、自覚、良心
copia, copiae 沢山、量、軍勢
copiae, copiarum (pl.) 財産、兵力
cratera, craterae 混酒器、水槽、(crater, crateris (m.)と同じ)
cura, curae 注意、心配、手入れ
dea, deae 女神
dextera (dextra), dexterae (dextrae) 右手
diligentia, diligentiae 細心、勤勉
discordia, discordiae 不和
domina, dominae 女主人
fabula, fabulae 物語、寓話
fama, famae 噂、評判、名声
femina, feminae 女性
fera, ferae 野獣
figura, figurae 形成、形、姿、形造物、美しい形、状態(fingo, finxi, fictum, fingere(造り上げる)から)
forma, formae 形・形相、理想・典型、美
formica, formicae
fortuna, fortunae 幸運
fossa, fossae 堀、穴
fuga, fugae 逃亡
Gallia, Galliae ガリア、(現代ラテン語)フランス
gallina, gallinae 雌鶏
gena, genae
Germania, Germaniae ゲルマーニア、(現代ラテン語)ドイツ
gloria, gloriae 名声、栄光
Graecia, Graeciae ギリシア
gratia, gratiae 好意、感謝(gratias ago:有難う)
hasta, hastae 投槍
Henna, Hennae ヘンナ(シチリア島の町)
herba, herbae 草木、草
historia, historiae 研究、認識、記述、物語、歴史
hora, horae 時間、季節
iniuria, iniuriae 不正、侮辱、害
insania, insaniae 狂気
insidiae, insidiarum (pl.) 待ち伏せ、奸計
insula, insulae 島、道路に囲まれた借家
invidia, invidiae 嫉妬、憎悪
ira, irae 怒り
iracundia, iracundiae 短気
Italia, Italiae イタリア
Ithaca, Ithacae イタカ島(イオニア海の小島)
iustitia, iustitiae 正義
lacrima, lacrimae
laetitia, laetitiae 喜び
Latona, Latonae ラートーナ(アポローとディアナの母)
laurea, laureae
lingua, linguae 舌、弁舌、言語
luxuria, luxuriae 増殖、豊かな成長、豊かさ、放蕩
magistra, magistrae 女教師
mania, maniae 躁病
matrona, matronae 既婚婦人(mater, matris(母)から)
mensa, mensae
memoria, memoriae 記憶、記録、(omnis rerum memoria:世界史)
miseria, miseriae 惨めさ、悲惨、窮乏
misericordia, misericordiae 同情
modestia, modestiae 節制、控え目
pagina, paginae ページ
patientia, patientiae 忍耐
patria, patriae 祖国
pecunia, pecuniae お金
philosophia, philosophiae 哲学(愛智:φιλοσοφια)
poena, poenae 刑罰
porta, portae
prudentia, prudentiae 予見、洞察、精通
puella, puellae 少女
querela (querella), querelae (querellae) 嘆き、苦情、異議申立、起訴(querela nullitatis:無効確認の訴訟、querela damni:損害賠償の訴訟)、気分がすぐれないこと
regina, reginae 女王
Roma, Romae ローマ
rosa, rosae 薔薇
sapientia, sapientiae 分別、賢明、叡智
scientia, scientiae 知識、科学
sententia, sententiae 見解、決意、元老院の投票決議、判決
spina, spinae
stella, stellae
stultitia, stultitiae 馬鹿であること
superbia, superbiae プライド、傲慢
Thebae, Thebarum (pl.) テーベ(古代エジプトの首都)
tristitia, tristitiae 悲しみ
turba, turbae 不安、騒動
verecundia, verecundiae 羞恥、内気
via, viae
vita, vitae 生命・人生・生活
  • このパターンの格変化をする中性名詞
-ās, -ae
[編集]

ギリシア語式のパターンの一つ目は、主格単数が-ās、属格単数が-aeとなるものである。男性名詞となる。以下は、「Aeneas, Aeneas」(アエネーアース、希:Αινειας(アイネイアス)、人名)の格変化である。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -as (Aeneas) -ae (Aeneae)
属格 (genitivus) -ae (Aeneae) -arum (Aenearum)
与格 (dativus) -ae (Aeneae) -is (Aeneis)
対格 (accusativus) -am, -an (Aeneam, Aenean) -as (Aeneas)

呼格は、-ā、つまり奪格と同形となる。この場合はAenea。

このパターンの格変化をする男性名詞
Aeneas, Aeneae アエネーアース(人名)
Leonidas, Leonidae レオーニダース(スパルタの有名な王)
-ēs, -ae
[編集]

ギリシア語式のパターンの二つ目は、主格単数が-ēs、属格単数が-aeとなるものである。男性名詞となる。以下は、「pyrites, pyritae」(火打石、希:πυριτης)の格変化である。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -es (pyrites) -ae (pyritae)
属格 (genitivus) -ae (pyritae) -arum (pyritarum)
与格 (dativus) -ae (pyritae) -is (pyritis)
対格 (accusativus) -en (pyriten) -as (pyritas)
奪格 (ablativus) -e, -a (pyrite, pyrita) -is (pyritis)

呼格は、-ē (pyrite)または-a (pyrita)(短音)となる。つまり、奪格と同じ形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
pyrites, pyritae 火打石(希:πυριτης)
-e(長音), -ēs(長音)
[編集]

ギリシア語式のパターンの三つ目は、主格単数が-e(長音)、属格単数が-es(長音)となるものである。前二者が男性名詞だったのに対して、女性名詞となる。もはや単数属格は-aeの形をしていないが、複数属格はなお-arumという形をとるので、A型の格変化に含める。以下は、「epitome, epitomes」(要旨、希:επιτομη)の格変化である。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -e (epitome) -ae (epitomae)
属格 (genitivus) -es (epitomes) -arum (epitomarum)
与格 (dativus) -ae (epitomae) -is (epitomis)
対格 (accusativus) -en (epitomen) -as (epitomas)
奪格 (ablativus) -e (epitome) -is (epitomis)

-e (epitome)
このパターンの格変化をする女性名詞
epitome, epitomes 要旨(希:επιτομη)

O型格変化

[編集]

二つ目の型は、O型の格変化である。これは、属格単数形が-iとなるものである。属格複数形が-orumという形をとることに着目して、O型の格変化と呼ばれる。第二格変化とも呼ばれる。O型の格変化には、幾つかのパターンがある。

-us, -i
[編集]

一つ目のパターンは、単数主格で-usとなるものである。「馬」を意味する「equus, equi」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -us (equus) (equi)
属格 (genitivus) (equi) -ōrum (equorum)
与格 (dativus) (equo) -īs (equis)
対格 (accusativus) -um (equum) -ōs (equos)

呼格は、複数においては、主格と同形である。単数においては、-e (eque)という、主格と異なる形をとる。

このパターンの格変化をする男性名詞
amicus, amici 友(男性)
campus, campi 野原
cervus, cervi 牡鹿
cibus, cibi 食べ物
dominus, domini 主人
equus, equi
filius, filii 息子
Gallus, Galli ガリア人
numerus, numeri
nuntius, nuntii 使者
populus, populi 人民
Romanus, Romani ローマ人
servus, servi 奴隷
tribunus, tribuni 護民官
ventus, venti
このパターンの格変化をする女性名詞
Aegyptus, Aegypti エジプト
alvus, alvi
atomus, atomi 原子
Corinthus, Corinthi コリント
diphithongus, diphitongi 二重母音
ficus, fici 無花果
humus, humi 地面
laurus, lauri 月桂樹
methodus, methodi 方法
pinus, pini
このパターンの格変化をする中性名詞
pelagus, pelagi
virus, viri 毒、ウイルス
vulgus, vulgi 民衆
-um, -i
[編集]

二つ目のパターンは、単数主格で-umとなるものである。「プレゼント」を意味する「donum, doni」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -um (donum) -a (dona)
属格 (genitivus) (doni) -ōrum (donorum)
与格 (dativus) (dono) -īs (donis)
対格 (accusativus) -um (donum) -a (dona)
奪格 (ablativus) (dono) -īs (donis)

呼格は、主格と同形である。

  • このパターンの格変化をする男性名詞
  • このパターンの格変化をする女性名詞
このパターンの格変化をする中性名詞
argentum, argenti
arma, armorum (pl.) 武具
aurum, auri
basium, basii 接吻
bellum, belli 戦争
castra, castrorum (pl.) 陣営
consilium, consilii 計画、目的、相談、忠告
donum, doni プレゼント
exemplum, exempli 手本
exitium, exitii 破壊
gaudium, gaudii 喜び
officium, officii 義務、公務
oppidum, oppidi 城市
otium, otii 暇、安閑
periculum, periculii 危険
pilum, pili 重い投槍
praemium, praemii 褒美
remedium, remedii 薬、治療法
scutum, scuti 長楯
templum, templi 神殿
verbum, verbi 言葉
-, -i(語幹変化なし)
[編集]

単数主格で語幹のみとなるパターンには、二通りある。このうち、語幹の変化のないものの格変化を、ここで示しておく。「少年」を意味する「puer, pueri」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) - (puer) -i (pueri)
属格 (genitivus) -i (pueri) -orum (puerorum)
与格 (dativus) -o (puero) -is (pueris)
対格 (accusativus) -um (puerum) -os (pueros)
奪格 (ablativus) -o (puero) -is (pueris)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
gener, generi 婿
liberi, liberorum (pl.) 子供達
signifer, signiferi 旗手
socer, soceri
vesper, vesperi 夕方
puer, pueri 少年
vir, viri 男、夫、立派な人物
triumvir, triumviri 三頭政治家
  • このパターンの格変化をする女性名詞
  • このパターンの格変化をする中性名詞
-, -i(語幹変化あり)
[編集]

単数主格で語幹のみとなるパターンの2つ目は、語幹の変化を伴うものである。これは、単数主格以外では、語幹のeが約まって脱落する。「本」を意味する「liber, libri」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) - (liber) -i (libri)
属格 (genitivus) -i (libri) -orum (librorum)
与格 (dativus) -o (libro) -is (libris)
対格 (accusativus) -um (librum) -os (libros)
奪格 (ablativus) -o (libro) -is (libris)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
ager, agri
aper, apri
culter, cultri ナイフ
faber, fabri 職人
liber, libri
magister, magistri 教師
minister, ministri 召使い
  • このパターンの格変化をする女性名詞
  • このパターンの各変化をする中性名詞

I型格変化

[編集]

三つ目の型は、I型の格変化である。属格複数形が-iumとなることに着目して、こう呼ばれる。属格単数形では、-isという形になるが、これは、I型のみならず、子音型でもそうである。次の節で述べる子音型格変化と共通の語尾を持つことから、あわせて第三格変化と呼ばれることもある。I型の格変化にも、幾つかのパターンがある。

-is, -is
[編集]

一つ目のパターンは、単数主格で-isとなるものである。このパターンには、単数対格が-im、単数奪格が-īとなるものと、単数対格が-em、単数奪格が-eとなるものの二種類がある。前者のみを真正のI型格変化とし、後者については混合型という全く別の格変化(独:gemischte Deklination)として扱うものもある。しかし、これらは、辞書の形を見ただけでは区別することはできない。しかも、混合型の名詞でも、I型の単数奪格形を許容するものもある。したがって、ここでは区別しないことにする。その代り、I型か混合型かなどの註記を単語に附しておく。それでは、「塔」を意味する「turris, turris」(I型)、「敵」を意味する「hostis, hostis」(混合型)を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -is (turris, hostis) -es (turres, hostes)
属格 (genitivus) -is (turris, hostis) -ium (turrium, hostium)
与格 (dativus) -i (turri, hosti) -ibus (turribus, hostibus)
対格 (accusativus) -im / -em (turrim, hostem) -is (-es) (turris (turres), hostis (hostes))
奪格 (ablativus) -i / -e (turri, hoste) -ibus (turribus, hostibus)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
Albis, Albis(I型) エルベ川
civis, civis (m./f.) 市民
finis, finis 終り
hostis, hostis (m./f.)
ignis, ignis(混合型、但し単数奪格igniも可)
mensis, mensis 月(暦の)
Tiberis, Tiberis(I型) ティベリス川
testis, testis (m./f.) 証人
このパターンの格変化をする女性名詞
auris, auris
avis, avis
;civis, civis (m./f.) 市民
classis, classis(混合型) 艦隊、組、階級
febris, febris(I型)
hostis, hostis (m./f.)
navis, navis(混合型、但し単数奪格naviも可)
Neapolis, Neapolis(I型) ネアポリス(現在のナポリ)
puppis, puppis(I型) 船尾
securis, securis(I型)
sitis, sitis(I型) 喉の渇き
testis, testis (m./f.) 証人
turris, turris(I型)
tussis, tussis
vallis, vallis
  • このパターンの各変化をする中性名詞
-es, -is
[編集]

二つ目のパターンは、単数主格で-esとなるものである。「狐」を意味する「vulpes, vulpis」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -es (vulpes) -es (vulpes)
属格 (genitivus) -is (vulpis) -ium (vulpium)
与格 (dativus) -i (vulpi) -ibus (vulpibus)
対格 (accusativus) -em (vulpem) -is (-es) (vulpis (vulpes))
奪格 (ablativus) -e (vulpe) -ibus (vulpibus)

呼格は、主格と同形である。

  • このパターンの格変化をする男性名詞
このパターンの格変化をする女性名詞
aedes, aedis
caedes, caedis 殺害、虐殺
clades, cladis 損害
fames, famis 空腹、飢餓
nubes, nubis
vulpes, vulpis
  • このパターンの各変化をする中性名詞
-s, -is
[編集]

ss

c+s=x

g+s=x

t+s=s

d+s=s

frons, frondisfrons, frontis
数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -s (frons, frons) -es (frondes, frontes)
属格 (genitivus) -is (frondis, frontis) -ium (frondium, frontium)
与格 (dativus) -i (frondi, fronti) -ibus (frondibus, frontibus)
対格 (accusativus) -em (frondem, frontem) -is (-es) (frondis (frondes), frontis (frontes))
奪格 (ablativus) -e (fronde, fronte) -ibus (frondibus, frontibus)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
adulescens, adulescentis (m./f.) 青年
dens, dentis
fons, fontis 泉、源
infans, infantis (m./f.) 幼児
このパターンの格変化をする女性名詞
adulescens, adulescentis (m./f.) 青年
ars, artis 術、技、業
frons, frondis 木の葉
frons, frontis
gens, gentis 種族、人種
infans, infantis (m./f.) 幼児
mors, mortis
nox, noctis
pars, partis 部分
serpens, serpentis
urbs, urbis
  • このパターンの各変化をする中性名詞
-, -is(語幹変化あり)
[編集]

四つ目のパターンは、単数主格で語幹のみとなり、語幹が変化するものである。そもそも、単数主格で語幹のみとなるパターンには二種類あり、上記の三つの格変化のパターンと大体似ているものと、そうでないものがある。前者は、主格単数で-erという語幹をもつものであり、ここで取上げるものである。後者は、主格単数で-al, -arという流音幹をもつものであり、次に取上げるものである。それでは、前者のパターンの格変化を見てみよう。「大雨」を意味する「imber, imbris」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) - (imber) -es (imbres)
属格 (genitivus) -is (imbris) -ium (imbrium)
与格 (dativus) -i (imbri) -ibus (imbribus)
対格 (accusativus) -em (imbrem) -is (-es) (imbris (imbres))
奪格 (ablativus) -e (-i) (imbre (imbri)) -ibus (imbribus)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
imber, imbris 大雨
venter, ventris
このパターンの格変化をする女性名詞
linter, lintris
  • このパターンの各変化をする中性名詞
-, -is(語幹変化なし)
[編集]

五つ目のパターンは、単数主格で語幹のみとなり、語幹が変化しないものである。「動物」を意味する「animal, animalis」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) - (animal) -ia (animalia)
属格 (genitivus) -is (animalis) -ium (animalium)
与格 (dativus) -i (animali) -ibus (animalibus)
対格 (accusativus) - (animal) -ia (animalia)
奪格 (ablativus) -i (animali) -ibus (animalibus)

呼格は、主格と同形である。

  • このパターンの格変化をする男性名詞
  • このパターンの格変化をする女性名詞
このパターンの格変化をする中性名詞
animal, animalis 動物
calcar, calcaris 拍車
exemplar, exemplaris 写し、模範
tribunal, tribunalis 古代ローマ大官の座席のあった高段、法廷
vectigal, vectigalis
-e, -is
[編集]

六つ目のパターンは、単数主格で-e、単数属格で-isとなるものである。これは、五つ目のパターンの亜種である。「」を意味する「mare, maris」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -e (mare) -ia (maria)
属格 (genitivus) -is (maris) -ium (marium)
与格 (dativus) -i (mari) -ibus (maribus)
対格 (accusativus) -e (mare) -ia (maria)
奪格 (ablativus) -i (mari) -ibus (maribus)

呼格は、主格と同形である。

  • このパターンの格変化をする男性名詞
  • このパターンの格変化をする女性名詞
このパターンの格変化をする中性名詞
cubile, cubilis 寝台
conclave, conclavis 部屋
mare, maris

子音型格変化

[編集]

四つ目の型は、子音型の格変化である。先程、属格複数形が-iumとなるものをI型の格変化と呼ぶことを見た。これに似た格変化のパターンが幾つかあり、それらは属格複数形が-子音+umとなるので、子音型の格変化と呼ばれる。属格単数形では、-isという形になるが、これはI型と同じである。中性の語は独特のパターンを取り、その他の語は、語幹によって、流音幹(独:Liquidastämme)・鼻音幹(独:Nasalstämme)・黙音幹(独:Mutastämme)に区別する。

中性:-, -is(語幹変化あり)
[編集]

一つ目のパターンは、中性名詞の格変化である。単数主格及び単数対格と、それ以外では、語幹の形が変化する。「体」を意味する「corpus, corporis」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) - (corpus) -a (corpora)
属格 (genitivus) -is (corporis) -um (corporum)
与格 (dativus) -i (corpori) -ibus (corporibus)
対格 (accusativus) - (corpus) -a (corpora)
奪格 (ablativus) -e (corpore) -ibus (corporibus)

呼格は、主格と同形である。

  • このパターンの格変化をする男性名詞
  • このパターンの格変化をする女性名詞
このパターンの格変化をする中性名詞
agmen, agminis 動き、行軍縦隊
caput, capitis
carmen, carminis
corpus, corporis
frigus, frigoris 寒さ
genus, generis 出自、家門、種属
iter, itineris
ius, iuris
litus, litoris
lumen, luminis
nomen, nominis
opus, operis 仕事、努力、事業、著作物
rus, ruris 田野、田舎
sidus, sideris 星座
tempus, temporis 時間、時代、時勢、時機
vulnus, vulneris
流音幹:-, -is(語幹変化なし)
[編集]

二つ目のパターンは、流音幹である。これには、単数主格とそれ以外で語幹の形が変わるものと、変らないものがある。まずは、語幹変化のないものを見よう。この場合、全く語幹が変化しないものもあるが、語幹の末尾のsが母音に挟まれてrとなるため、語幹が変化しているように見えるものもある。「愛」を意味する「amor, amoris」と「花」を意味する「flos, floris」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) - (amor, flos) -es (amores, flores)
属格 (genitivus) -is (amoris, floris) -um (amorum, florum)
与格 (dativus) -i (amori, flori) -ibus (amoribus, floribus)
対格 (accusativus) -em (amorem, florem) -es (amores, flores)
奪格 (ablativus) -e (amore, flore) -ibus (amoribus, floribus)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
amor, amoris
augur, auguris (m./f.) 鳥占官
Caesar, Caesaris カエサル
clamor, clamoris 叫び、歓声
color, coloris
consul, consulis 執政官
dolor, doloris 痛み、苦しみ
exsul, exsulis (m./f.) 追放された人
flos, floris
fur, furis 泥棒
honos (honor), honoris 名誉
imperator, imperatoris 命令者、大元帥(最高指揮官)
labor, laboris 労働
mercator, mercatoris 商人
mos, moris 習慣
odor, odoris 匂い
senator, senatoris 元老院議員
sol, solis 太陽
orator, oratoris 雄弁家
victor, victoris 勝利者
このパターンの格変化をする女性名詞
arbor, arboris
augur, augiris (m./f.) 鳥占官
exsul, exsulis (m./f.) 追放された人
mulier, mulieris 夫人
soror, sororis 姉妹
uxor, uxoris
  • このパターンの各変化をする中性名詞
流音幹:-, -is(語幹変化あり)
[編集]

pater, patrismater, matris
数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) - (pater, mater) -es (patres, matres)
属格 (genitivus) -is (patris, matris) -um (patrum, matrum)
与格 (dativus) -i (patri, matri) -ibus (patribus, matribus)
対格 (accusativus) -em (patrem, matrem) -es (patres, matres)
奪格 (ablativus) -e (patre, matre) -ibus (patribus, matribus)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
pater, patris
frater, fratris 兄弟
このパターンの格変化をする女性名詞
mater, matris
  • このパターンの格変化をする中性名詞
鼻音幹:-, -is(語幹変化あり、n語幹)
[編集]

四つ目のパターンは、鼻音幹のうち、主格単数で語幹のみ、属格単数で-isとなるものである。これは、単数主格とそれ以外で語幹の形が変わる。そもそも、鼻音幹には、m語幹とn語幹があるが、ここで扱うのはn語幹である(m語幹については、次で扱う)。「ヒト」を意味する「homō, hominis」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) - (homo) -es (hominēs)
属格 (genitivus) -is (hominis) -um (hominum)
与格 (dativus) -i (homini) -ibus (hominibus)
対格 (accusativus) -em (hominem) -es (hominēs)
奪格 (ablativus) -e (homine) -ibus (hominibus)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
Apollō, Apollinis アポロー
Cicerō, Ciceronis キケロー
homo, hominis (m./f.)
latro, latronis 強盗
leo, leonis ライオン
sermo, sermonis 言葉、説法、会話
このパターンの格変化をする女性名詞
formido, formidinis 恐怖
grando, grandinis
homo, hominis (m./f.)
imago, imaginis 像、映像、似姿、肖像、幻影、表象
legio, legionis 軍団
libido, libidinis 欲望、情欲、気まぐれ(参照:フロイトのリビドー)
multitudo, multitudinis 多数
natio, nationis 出生、種属、人種、部族、国民
opinio, opinionis 意見(opinor, opinari, opinatus sumから)
oratio, orationis 演説
ordo, ordinis 順序、列、秩序
pulchritudo, pulchritudinis
regio, regionis 地方
virgo, virginis 処女
  • このパターンの各変化をする中性名詞
鼻音幹:-s, -is(語幹変化なし、m語幹)
[編集]

五つ目のパターンは、鼻音幹のうち、主格単数で-s、属格単数で-isとなるものである。これは、単数主格とそれ以外で語幹の形が変わらず、m語幹である。このような語は、「冬」を意味する「hiems, hiemis」しかない。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -s (hiems) -es (hiemes)
属格 (genitivus) -is (hiemis) -um (hiemum)
与格 (dativus) -i (hiemi) -ibus (hiemibus)
対格 (accusativus) -em (hiemem) -es (hiemes)
奪格 (ablativus) -e (hieme) -ibus (hiemibus)

呼格は、主格と同形である。

  • このパターンの格変化をする男性名詞
このパターンの格変化をする女性名詞
hiems, hiemis 冬、嵐(動詞形はhiemo, hiemare, hiemavi, hiematum)
  • このパターンの各変化をする中性名詞
黙音幹:-s, -is(語幹変化なし)
[編集]

()-s-is調

c+s=x

g+s=x

t+s=s

d+s=s

pblēx, lēgis
数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -s (lex) -es (leges)
属格 (genitivus) -is (legis) -um (legum)
与格 (dativus) -i (legi) -ibus (legibus)
対格 (accusativus) -em (legem) -es (leges)
奪格 (ablativus) -e (lege) -ibus (legibus)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
custos, custodis (m./f.) 番人
dux, ducis (m./f.) リーダー、ガイド(duco, ducere, duxi, ductum(導く)から)
eques, equitis 騎兵、騎士
hospes, hospitis (m./f.) お客
iudex, iudicis (m./f.) 裁判官(iudico, iudicare, iudicavi, iudicatum = ius, iuris (法)+ dico, dicere, dixi, dictum(語る)から)
lapis, lapidis
miles, militis 兵士
obses, obsidis 人質
pedes, peditis 歩行者、歩兵
pes, pedis
prīnceps, principis 発起人、首謀者、長、君主(プリーンケプス)(primus, prima, primum + capio, capere, cepi, captumから)
rex, regis 王(rego, regere, rexi, rectum(統治する・規定する)から)
sacerdos, sacerdotis (m./f.) 神官
このパターンの格変化をする女性名詞
aetas, aetatis 年齢
civitas, civitatis 市民 (civis, civis) の共同体、国家
custos, custodis (m./f.) 番人
dux, ducis (m./f.) ガイド、リーダー
facultas, facultatis 可能性、許可、能力、才能、特に弁舌の才能(facilis, facile(容易な・実行可能な)と同根)
hospes, hospitis (m./f.) お客
iudex, iudicis (m./f.) 裁判官
laus, laudis 賞賛
lex, legis 法律
lux, lucis 光、輝き
obses, obsidis (m./f.) 人質
pax, pacis 平和
plebs, plebis 平民
quies, quietis 休息
radix, radicis
sacerdos, sacerdotis (m./f.) 神官
salus, salutis 安全
virtus, virtutis
vox, vocis
  • このパターンの各変化をする中性名詞

U型格変化

[編集]

五つ目の型は、U型の格変化である。属格複数形が-uumとなることに着目して、こう呼ばれる。第四格変化と呼ばれることもある。属格単数形では、-uūsという形になる。単数主格が-usとなるパターンと、単数主格が-ūとなるパターンがある。

-us, -ūs
[編集]

一つ目のパターンは、単数主格で-usとなるものである。「贅沢」を意味する「luxus, luxus」を例に挙げて、格変化を示そう。

格\数 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -us (luxus) -us (luxus)
属格 (genitivus) -us (luxus) -uum (luxuum)
与格 (dativus) -ui (luxui) -ibus (luxibus)
対格 (accusativus) -um (luxum) -us (luxus)
奪格 (ablativus) -u (luxu) -ibus (luxibus)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
adventus, adventus 到着
arcus, arcus 弓、アーチ
casus, casus 落ちること、事件、不幸(cado, cecidi, casum, cadere(落ちる)から; casu:偶然に; casus belli:戦争の場合; casus major:不可抗力; casum senit dominus:所有者が危険を負担する(危険負担); casus a nemine praestatur:災害は何人も責任なし)
cultus, cultus 耕作、世話、養育、生活法、教養、尊敬、祭祀(colo, colui, cultum, colere(耕す、世話をする、保護する)から)
currus, currus
cursus, cursus コース
equitatus, equitatus 騎兵隊
exercitus, exercitus 軍隊
fluctus, fluctus
fructus, fructus 果実(fructus civilis:法定果実、fructus naturalis:天然果実、fructus exstantes:現存果実)
impetus, impetus 攻撃
luxus, luxus 贅沢
metus, metus 恐れ
peditatus, peditatus 歩兵隊
pulsus, pulsus 打つこと
sexus, sexus 性(seco, secui, sectum, secare(区分する)から)
tonitrus, tonitrus
tumultus, tumultus 騒ぎ
usus, usus 使用
vultus, vultus 顔つき
このパターンの格変化をする女性名詞
acus, acus
ficus, ficus 無花果(ficus, ficiとも)
laurus, laurus 月桂樹(laurus, lauriとも)
myrtus, myrtus ミルト(myrtus, myrtiとも)
porticus, porticus 柱廊
quercus, quercus オーク
tribus, tribus 種族
  • このパターンの各変化をする中性名詞
-u(長音), -us(長音)
[編集]

二つ目のパターンは、単数主格で-u(長音)となるものである。「角」を意味する「cornu, cornus」を例に挙げて、格変化を示そう。

数 (numerus) 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -u (cornu) -ua (cornua)
属格 (genitivus) -us (cornus) -uum (cornuum)
与格 (dativus) -ui (-u) (cornui (cornu)) -ibus (cornibus)
対格 (accusativus) -u (cornu) -ua (cornua)
奪格 (ablativus) -u (cornu) -ibus (cornibus)

呼格は、主格と同形である。

  • このパターンの格変化をする男性名詞
  • このパターンの格変化をする女性名詞
このパターンの格変化をする中性名詞
cornu, cornus
genu, genus
veru, verus 焼き串

E型格変化:-es, -ei

[編集]

E-erum-es, -eires, rei
格\数 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) -es (res) -es (res)
属格 (genitivus) -ei (rei) -erum (rerum)
与格 (dativus) -ei (rei) -ebus (rebus)
対格 (accusativus) -em (rem) -es (res)
奪格 (ablativus) -e (re) -ebus (rebus)

呼格は、主格と同形である。

このパターンの格変化をする男性名詞
dies, diei 日(暦の / 単数では女性のこともある)
このパターンの格変化をする女性名詞
acies, aciei 戦線、刃
bona fides, bonae fidei 善意
effigies, effigiei 姿
fides, fidei 信義
materies, materiei 物質
res publica, rei publicae 公共体(独:Gemeinwesen)
series, seriei 繋がり、系列
species, speciei 顔付き
spes, spei 希望
  • このパターンの各変化をする中性名詞

不規則な格変化

[編集]
domus, domus(長音)
[編集]

長音は、O型とU型の入り混じった不規則な格変化をする。

格\数 単数 (singularis) 複数 (pluralis)
主格 (nominativus) domus domus
属格 (genitivus) domus domorum (domuum)
与格 (dativus) domui domibus
対格 (accusativus) domum domos (domus) (res)
奪格 (ablativus) domo (domu) domibus

domi (domo) 

形容詞(adiectum)の格変化(declinatio)

[編集]

代名詞の格変化(declinatio)

[編集]

人称代名詞の格変化

[編集]

is, ea, ider, sie, eshe, she, it
数・格\人称 一人称 (prima) 通性 二人称 (secunda) 通性 三人称 (tertia) 男性 三人称 (tertia) 女性 三人称 (tertia) 中性
単数 (singularis) 主格 (nominativus) ego tu is ea id
属格 (genitivus) mei tui eius eius eius
与格 (dativus) mihi tibi ei ei ei
対格 (accusativus) me te eum eam id
奪格 (ablativus) me te eo ea eo
複数 (pluralis) 主格 (nominativus) nos vos ii (ei) eae ea
属格 (genitivus) nostrum, nostri vestrum, vestri eorum earum eorum
与格 (dativus) nobis vobis iis (eis) iis (eis) iis (eis)
対格 (accusativus) nos vos eos eas ea
奪格 (ablativus) nobis vobis iis (eis) iis (eis) iis (eis)

再帰代名詞の格変化

[編集]


数・格\人称 一人称 (prima) 通性 二人称 (secunda) 通性 三人称 (tertia) 通性
単数 (singularis) 主格 (nominativus) - - -
属格 (genitivus) mei tui sui
与格 (dativus) mihi tibi sibi
対格 (accusativus) me te se (sese)
奪格 (ablativus) me te se (sese)
複数 (pluralis) 主格 (nominativus) - - -
属格 (genitivus) nostri vostri sui
与格 (dativus) nobis vobis sibi
対格 (accusativus) nos vos se (sese)
奪格 (ablativus) nobis vobis se (sese)

seseは、主として雅文に用いられる。

指示代名詞の格変化

[編集]

 (questo/questa, dieser/diese/dieses, this)/  (quel/quella, jener/jene/jenes, that)este/estaese/esaaquel/aquella
人称 (persona) 一人称 (prima) 二人称 (secunda) 三人称 (tertia)
性 (genus) 男性 女性 中性 男性 女性 中性 男性 女性 中性
単数 (singularis) 主格 (nominativus) hic haec hoc iste ista istud ille illa illud
属格 (genitivus) huius huius huius istius istius istius illius illius illius
与格 (dativus) huic huic huic isti isti isti illi illi illi
対格 (accusativus) hunc hanc hoc istum istam istud illum illam illud
奪格 (ablativus) hoc hac hoc isto ista isto illo illa illo
複数 (pluralis) 主格 (nominativus) hi hae haec isti istae ista illi illae illa
属格 (genitivus) horum harum horum istorum istarum istorum illorum illarum illorum
与格 (dativus) his his his istis istis istis illis illis illis
対格 (accusativus) hos has haec istos istas ista illos illas illa
奪格 (ablativus) his his his istis istis istis illis illis illis

idemipsederselbeselbstidemdemipse
人称 (persona) 指示代名詞 指示形容詞
性 (genus) 男性 女性 中性 男性 女性 中性
単数 (singularis) 主格 (nominativus) idem eadem idem ipse ipsa ipsum
属格 (genitivus) eiusdem eiusdem eiusdem ipsius ipsius ipsius
与格 (dativus) eidem eidem eidem ipsi ipsi ipsi
対格 (accusativus) eundem eandem idem ipsum ipsam ipsum
奪格 (ablativus) eodem eadem eodem ipso ipsa ipso
複数 (pluralis) 主格 (nominativus) iidem (eidem) eaedem eadem ipsi ipsae ipsa
属格 (genitivus) eorundem earundem eorundem ipsorum ipsarum ipsorum
与格 (dativus) iisdem (eisdem) iisdem (eisdem) iisdem (eisdem) ipsis ipsis ipsis
対格 (accusativus) eosdem easdem eadem ipsos ipsas ipsa
奪格 (ablativus) iisdem (eisdem) iisdem (eisdem) iisdem (eisdem) ipsis ipsis ipsis

関係代名詞・疑問形容詞・疑問代名詞の格変化

[編集]


数・格\性 男性 女性 中性
単数 (singularis) 主格 (nominativus) qui / quis quae / quis quod / quid
属格 (genitivus) cuius cuius cuius
与格 (dativus) cui cui cui
対格 (accusativus) quem quam / quem quod / quid
奪格 (ablativus) quo qua / quo quo
複数 (pluralis) 主格 (nominativus) qui quae quae
属格 (genitivus) quorum quarum quorum
与格 (dativus) quibus quibus quibus
対格 (accusativus) quos quas quae
奪格 (ablativus) quibus quibus quibus
男性
単数主格は、関係代名詞と疑問形容詞でqui、疑問代名詞でquisとなる。
女性
単数主格は、関係代名詞と疑問形容詞でquae、疑問代名詞でquisとなる。単数対格は、関係代名詞と疑問形容詞でquam、疑問代名詞でquemとなる。単数奪格は、関係代名詞と疑問形容詞でqua、疑問代名詞でquoとなる。
中性
単数主格・単数対格は、関係代名詞と疑問形容詞でquod、疑問代名詞でquidとなる。

不定代名詞の格変化

[編集]





脚注

[編集]


(一)^ 2024354-55

(二)^ 2024354-55

(三)^  20001249ISBN 978-4469212624 

(四)^ : Online Etymology Dictionary

(五)^ : amar  querer