エゾトンボ科
表示
エゾトンボ科 Corduliidae | ||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
エゾトンボ ♂ Somatochlora viridiaenea | ||||||||||||||||||
分類 | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
英名 | ||||||||||||||||||
emeralds emerald dragonflies green-eyed skimmers | ||||||||||||||||||
属 | ||||||||||||||||||
エゾトンボ科︵エゾトンボか、学名‥Corduliidae︶は、昆虫のトンボ目トンボ亜目︵不均翅亜目︶に属する1科。
分布[編集]
ユーラシア大陸と北アメリカに20属115種ほどが分布している[1]。 日本には4属13種が分布している[1]。寒冷地に生息している種が多い[2]。特徴[編集]
翅には三角室があり、前翅のものは縦長で後翅のものは横長[1][3]。複眼が発達していて、背中で短く接する種が多い[1]。体色はトラフトンボ属を除き[2]金緑色や緑鋼色の金属光沢があり、色斑の性差は少なく、成熟前後の変化はほとんどない[1]。翅は透明で無斑のものが多い[1]。 木の枝などにぶら下がって止まり、飛び立つとなかなか静止しない[3]。翅を開いた状態で静止を行う[1]。止水域や小河川に生息し、オスは縄張りを持ち水域上を飛翔する[1]。メスは単独で飛翔しながら産卵を行う。短い生殖弁で卵を放す種が多い[3]。幼虫はやや扁平でふと短く、脚は短く[1][4]、下唇はカゴ形[5]。下位分類[編集]
本科は以下の属とその種に分類されている[6]。 ヤマトンボ科︵Macromiidae︶とミナミヤマトンボ科︵Gomphomacromiidae︶を本科に含むとする場合がある[1][注釈 1][4]。 ●Aeschnosoma Selys, 1870 ●A. auripennis ●A. elegans ●A. forcipula ●A. hamadae ●A. marizae ●A. rustica ●Cordulia Leach[7], 1815 カラカネトンボ属 ●C. aenea ●C. amurensis カラカネトンボ ●C. shurtleffii ●Dorocordulia Needham, 1901 ●D. lepida ●D.libera ●Epitheca Burmeister, 1839 トラフトンボ属 ●E. bimaculata オオトラフトンボ ●E. canis ●E. costalis ●E. cynosura ●E. marginata トラフトンボ ●E. petechialis ●E. princeps ●E. semiaquea ●E. sepia ●E. spinigera ●E. spinosa ●E. stella ●Gomphomacromia Brauer, 1864 ●G. chilensis ●G. fallax ●G. nodisticta ●G. paradoxa ●Helocordulia Needham, 1901 ●H. selysii ●H. uhleri ●Hemicordulia Selys, 1870 ミナミトンボ属 ●H. africana ●H. apoensis ●H. asiatica ●H. assimilis ●H. atrovirens ●H. australiae ●H. chrysochlora ●H. continentalis ●H. cupricolor ●H. cyclopica ●H. eduardi ●H. ericetorum ●H. erico ●H. fideles ●H. flava ●H. gracillima ●H. haluco ●H. hilaris ●H. hilbrandi ●H. intermedia ●H. kalliste ●H. koomia ●H. lulico ●H. mindana ミナミトンボ ●H. mumfordi ●H. novaehollandiae ●H. oceanica ●H. ogasawarensis オガサワラトンボ ●H. okinawensis リュウキュウトンボ ●H. olympica ●H. pacifica ●H. silvarum ●H. similis ●H. superba ●H. tau ●H. tenera ●H. toxopei ●H. virens ●Lauromacromia Geijskes, 1970 ●L. dubitalis ●L. flaviae ●L. luismoojeni ●L. melanica ●L. picinguaba ●Navicordulia Machado and Costa, 1995 ●N. amazonica ●N. atlantica ●N. errans ●N. kiautai ●N. leptostyla ●N. longistyla ●N. mielkei ●N. miersi ●N. nitens ●N. vagans ●Neocordulia Selys, 1882 ●N. androgynis ●N. batesi ●N. biancoi ●N. campana ●N. carlochagasi ●N. griphus ●N. mambucabensis ●N. pedroi ●N. santacatarinensis ●N. setifera ●N. volxemi ●Neurocordulia Selys, 1871 ●N. alabamensis ●N. michaeli ●N. molesta ●N. obsoleta ●N. virginiensis ●N. xanthosoma ●N. yamaskanensis ●Paracordulia Martin, 1906 ●P. sericea ●Rialla Navás, 1915 ●R. villosa ●Santosia Costa and T. Santos, 1992 ●S. machadoi ●S. marshalli ●S. newtoni ●Somatochlora Selys, 1871 エゾトンボ属 ●S. albicincta ●S. alpestris クモマエゾトンボ ●S. arctica ホソミモリトンボ ●S. borisi Marinov, 2001 ブルガリアエゾトンボ[8] - 2007年には当初記載を行ったミレン・マリノフ︵Milen Marinov︶自身がほか1名と共同でモノタイプの Corduliochlora borisi (Marinov, 2001) として分類し直している[9]。 ●S. brevicincta ●S. calverti ●S. cingulata ●S. clavata ハネビロエゾトンボ ●S. daviesi ●S. dido ●S. elongata ●S. ensigera ●S. exuberata コエゾトンボ ●S. filosa ●S. flavomaculata (yellow-spotted emerald) ●S. forcipata ●S. franklini ●S. georgiana ●S. graeseri モリトンボ ●S. hineana ●S. hudsonica ●S. incurvata ●S. japonica ●S. kennedyi ●S. linearis ●S. lingyinensis ●S. margarita ●S. meridionalis ●S. metallica ●S. minor ●S. nepalensis ●S. ozarkensis ●S. provocans ●S. sahlbergi ●S. semicircularis ●S. septentrionalis ●S. shanxiensis ●S. taiwana ●S. tenebrosa ●S. uchidai タカネトンボ ●S. viridiaenea エゾトンボ ●S. walshii ●S. whitehousei ●S. williamsoni ●Williamsonia Davis, 1913 ●W. fletcheri ●W. lintneri-
Cordulia aenea
-
Dorocordulia libera
-
Epitheca cynosura
-
Helocordulia selysii
-
Hemicordulia tau
-
Somatochlora metallica
日本に分布する種[編集]
日本には以下の種が分布する[2]。ミナミトンボ属 Hemicordulia[編集]
●オガサワラトンボ Hemicordulia ogasawarensis Oguma, 1913 - 小笠原諸島の父島列島と母島列島の固有種[10][11]。環境省レッドリストの絶滅危惧IA類︵CR︶。 ●ミナミトンボ Hemicordulia mindana Needham & Gyger, 1937 - フィリピン、台湾、グアムと日本の宮崎県、種子島、石垣島、西表島に分布する[12]。環境省レッドリストの絶滅危惧II類︵VU︶。 ●リュウキュウトンボ Hemicordulia okinawensis Asahina, 1947 - 中之島、奄美大島、沖縄諸島の固有種[13]。カラカネトンボ属 Cordulia[編集]
●カラカネトンボ Cordulia amurensis Selys, 1887 - ロシア、朝鮮半島と日本の北海道と本州東部︵福井県より東側︶の日本海側に分布する[14]。中部地方では高層湿原でよく見られる[15]。トラフトンボ属 Epitheca[編集]
●トラフトンボ Epitheca marginata Selys, 1883 - 中国、朝鮮半島と日本の本州、四国、九州に分布する[16][17]。少し汚れた水質環境の湿地などにも生育する[18]。 ●オオトラフトンボ Epitheca bimaculata (Charpentier, 1825) - ヨーロッパ、ロシアと日本の北海道と信越地方以北の本州に分布する[17][19]。エゾトンボ属 Somatochlora[編集]
●ホソミモリトンボ Somatochlora arctica (Zetterstedt, 1840) - ヨーロッパ、ロシア、朝鮮半島と日本の北海道と本州の中部などに分布する[20][21]。 ●クモマエゾトンボ Somatochlora alpestris Selys, 1840 - ヨーロッパ、ロシア、中国、朝鮮半島と日本の北海道の高山帯に分布する[22]。 ●タカネトンボ Somatochlora uchidai (Forster[23], 1909) - 中国、千島列島と日本の北海道、本州、四国、九州、屋久島に分布する[24]。少し汚れた水質環境にも生育し[18]、樹木のある暗い池などに生育する[25]。 ●モリトンボ Somatochlora graeseri Selys, 1887- ロシア、朝鮮半島と日本の北海道と青森県の一部に分布する[26][注釈 2][27]。 ●エゾトンボ Somatochlora viridiaenea (Uhler, 1858) - ロシア、中国、朝鮮半島と日本の北海道、本州、四国、九州に分布する[注釈 3][28][29][30]。きれいな水質環境の湿地などに生育する[18]。 ●ハネビロエゾトンボ Somatochlora clavata Oguma, 1913 - 朝鮮半島と日本の北海道、本州、四国、九州に分布する[注釈 4][31][32][33]。環境省レッドリストの絶滅危惧II類︵VU︶。 ●コエゾトンボ Somatochlora exuberata Bartenef, 1910 - ロシア、中国、朝鮮半島と日本の北海道に分布する[34]。オオトラフトンボ
Somatochlora bimaculata -
ホソミモリトンボ
Somatochlora arctica -
クモマエゾトンボ
Somatochlora alpestris -
タカネトンボ
Somatochlora uchidai -
エゾトンボ
Somatochlora viridiaenea
脚注[編集]
注釈[編集]
出典[編集]
(一)^ abcdefghij尾園暁 (2012)、309頁
(二)^ abc尾園暁 (2012)、338-339頁
(三)^ abc井上清 (1999)、108-109頁
(四)^ ab日高敏隆 (1996)、80-81頁
(五)^ 井上清 (1999)、113頁
(六)^ “Corduliidae” (英語). ITIS. 2013年8月1日閲覧。
(七)^ William Elford Leach (1790-1836) zoologist or Edwin S. Leach (1878-1971)
(八)^ IUCN (国際自然保護連合) 編 編、岩槻邦男・太田英利 訳﹃世界の絶滅危惧生物図鑑﹄丸善出版、2014年、268頁。ISBN 978-4-621-08764-0。︵原書: Species on the Edge of Survival, HarperCollins Publishers, 2011; 原典: Species of the Day: Bulgarian Emerald︶
(九)^ Marinov, Milen; Seidenbusch, Richard (2007). “Corduliochlora gen. nov. from the Balkans (Odonata: Corduliidae)”. IDF Report 10: 1–13.
(十)^ 尾園暁 (2012)、310-311頁
(11)^ “特別地域内において捕獲等が規制されている動物︵指定動物︶”. 環境省自然環境局国立公園課. 2013年8月1日閲覧。
(12)^ 尾園暁 (2012)、312-313頁
(13)^ 尾園暁 (2012)、314-315頁
(14)^ 尾園暁 (2012)、316-317頁
(15)^ 日高敏隆 (1996)、68頁
(16)^ 尾園暁 (2012)、318-319頁
(17)^ ab井上清 (1999)、32頁
(18)^ abc井上清 (1999)、6-7頁
(19)^ 尾園暁 (2012)、320-321頁
(20)^ 尾園暁 (2012)、322-323頁
(21)^ “レッドデータブックとちぎ・ホソミモリトンボ”. 栃木県 (2011年). 2013年8月1日閲覧。
(22)^ 尾園暁 (2012)、324-325頁
(23)^ ヨハン・フォースター (1729-1798) naturalist, Arnold Förster (1810-1884) entomologist or Raymond Robert Forster (1922-2000) spider expert
(24)^ 尾園暁 (2012)、326-327頁
(25)^ 井上清 (1999)、49頁
(26)^ 尾園暁 (2012)、328-329頁
(27)^ “青森県レッドデータブック︵2010年改訂版︶” (PDF). 青森県. pp. 239 (2010年). 2013年8月1日閲覧。
(28)^ 尾園暁 (2012)、330-331頁
(29)^ 井上清 (1999)、55頁
(30)^ “レッドデータブックあいち2009” (PDF). 愛知県. pp. 254 (2009年). 2013年8月1日閲覧。
(31)^ 尾園暁 (2012)、332-333頁
(32)^ 井上清 (1999)、29頁
(33)^ “しまねレッドデータブック・ハネビロエゾトンボ”. 島根県 (2002年3月). 2013年8月1日閲覧。
(34)^ 尾園暁 (2012)、334-335頁
参考文献[編集]
●井上清、谷幸三﹃トンボのすべて﹄トンボ出版、1999年6月1日。ISBN 4887161123。 ●尾園暁、川島逸郎・二橋 亮﹃日本のトンボ﹄文一総合出版︿ネイチャーガイド﹀、2012年6月19日。ISBN 978-4-8299-0119-9。 ●日高敏隆︵監修︶ 編﹃日本動物大百科 昆虫Ⅰ﹄平凡社、1996年9月。ISBN 4582545580。関連項目[編集]
●昆虫類レッドリスト (環境省)外部リンク[編集]
- 日本のレッドデータ検索システム「エゾトンボ科」 (エンビジョン環境保全事務局)
- レッドリスト検索「Corduliidae」 (IUCN)